لایحه مالیات بر ارزش افزوده که اولین‌بار در سال 6631 توسط دولت وقت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شـد،پس از فراز و نشیب‌های فراوان که در این گزارش به بخش‌هایی از آن اشاره شده است،در اواخر دوره هـفتم به تصویب مجلس شـورای اسـلامی و در دوم خردادماه امسال به تایید شورای نگهبان رسید و سرانجام در سوم تیرماه جاری از طرف رییس جمهور ابلاغ شد و بدین ترتیب با گذشت بیش از 02 سال کش‌و قوس از زمان ارایه،این لایحه تبدیل به قـانون اجرایی شد.مراحل بررسی،تصویب و تایید و تاثیرات اجرای این قانون در نظام اقتصادی و تجاری ایران را در این گزارش بخوانید.
پیشینه لایحه مالیات بر ارزش افزوده
لایحه مالیات بر ارزش افزوده برای اولین‌بار در سال 6631 توسط دولت وقـت بـه مجلس شورای اسلامی تقدیم شد اما با وجود تصویب بخشی از آن در مجلس شورای اسلامی،به علت مقارن شدن با سیاست‌های تعدیل اقتصادی و تثبیت قیمت‌ها و همچنین شرایط خاص اقتصادی ناشی از جنگ تـحمیلی،تـوسط دولت پس گرفته شد.
در سال 0731،دپارتمان امور مالی صندوق بین‌المللی پول اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی نظام مالیاتی به ایران پیشنهاد کرد.پس از بررسی و مـطالعات مـختلف در وزارت امور اقتصادی و دارایی در اواخر سال 0731،برنامه استقرار نظام مالیاتی جدید،در دستور کار دولت قرار گرفت و در نهایت لایحه مالیات بر ارزش افزوده مجددا تدوین و در اواخر شهریورماه 1831 به تصویب هیات وزیران رسـید و در مـهرماه هـمان سال به مجلس شورای اسـلامی ارایـه شـد.
بررسی‌های اولیه این لایحه در دوره ششم مجلس صورت گرفته اما در نهایت بررسی این لایحه به مجلس هفتم موکول شد.مجلس هفتم در اولیـن سـال تـشکیل،کلیات لایحه را در کمیسیون‌های مربوط بررسی کرد و کلیات لایـحه در فـروردین‌ماه 4831 در صحن علنی مجلس به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. یکی از حساسترین و مهمترین مواد قانونی این لایحه که بـاعث بـحث‌ها و رایـزنی‌های فراوانی بین اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس،مسوولان و کارشناسان دولت و سازمان امـور مالیاتی و اتحادیه‌ها و مجامع صنفی،تولیدی،بازرگانی و صنعتی شد،ماده(61)این لایحه بود که در آن نرخ مالیات بر ارزش افـزوده تـعیین شـده است.
براساس متن تصریحی در ماده 61 این لایحه که از سوی دولت خاتمی بـه مـجلس ارایه شد،نرخ مالیات بر ارزش افزوده 21 درصد تعیین شده بود. در بررسی‌های کمیته کاری مشترک بین کـارشناسان مـرکز پژوهـش‌های اقتصادی مجلس، نمایندگان سازمان امور مالیاتی کشور،نمایندگان مجلس،نمایندگان اتحادیه‌های صـنفی و تـولیدی، ایـن نرخ به هفت درصد کاهش یافت،با این حال زمانی که کمیسیون اقتصادی مـجلس هـفتم بـراساس اصل(58)رسیدگی به جزییات این لایحه را آغاز کرد،توافق بر مبنای نرخ هفت درصـد نـیز با اختلاف نظر نمایندگان مواجه شد.از سوی دیگر، نظر رییس جمهور و هیات دولت نـیز بـر کـاهش نرخ هفت درصد متمرکز بود،آنچه مجلس و دولت را از تصویب نرخ هفت درصد نگران می‌کرد،اثـرات تـورمی آن بود.سرانجام نمایندگان بر تصویب نرخ 1/5 درصد به عنوان نرخ مالیات بر ارزش افـزوده بـه
تـفاهم رسیدند و در جلسه علنی نهم بهمن‌ماه سال 68 مجلس،این نرخ مورد تصویب نمایندگان مجلس قرار گـرفت امـا از آنجایی که در مجلس هفتم مقرر شده بود که این لایحه طبق اصـل 58 بـررسی شـود،در تاریخ 71 اردیبهشت امسال به تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس رسید که لایحه مالیات بر ارزش افزوده بـه مـدت پنـج سال در کشور به صورت آزمایشی اجرا شود.سرانجام این مصوبه در دوم خردادماه امـسال بـه تایید شورای نگهبان رسید و طی نامه شماره 59/37261 مورخ 91 خردادماه به مجلس ارسال و واصل شد و پس از طی روال قـانونی در تـاریخ سوم تیرماه 78 از طرف رییس جمهور به وزارت اقتصاد و امور دارایی ابلاغ گردید.
جـزییات بـیشتری از لایحه و معافیت‌های مالیاتی
لایحه مالیات بر ارزش افـزوده دارای 01 فـصل و 35 مـاده و 74 تبصره است.در فصل اول کلیات و تعاریف،فصل دوم مـعافیت‌ها،فـصل سوم ماخذ نرخ و نحوه محاسبه مالیات،فصل چهارم وظایف و تکالیف مودیان و فصل پنـجم سـازمان مالیات بر ارزش افزوده و وظایف و اخـتیارات آن آمـده است.
هـمچنین فـصل شـشم نیز با عنوان سایر مقررات، فـصل هـفتم،عوارض کالاها و خدمات و فصل هشتم با عنوان حقوق ورودی،فصل نهم،سایر مـالیات‌ها و عـوارض خاص و فصل دهم با عنوان تـکالیف سایر قوانین مرتبط و تـاریخ اجـرا است.
براساس این لایحه،عـرضه کـالا و ارایه خدمات و همچنین واردات محصولات کشاورزی فرآوری نشده،دام و طیور زنده،آبزیان،زنبور عـسل و نـوغان،انواع کود،سم،بذر و نـهال،آرد خـبازی، نـان،گوشت،قند،شـکر،بـرنج،حبوبات و سویا،شیر، پنـیر،روغـن نباتی و شیرخشک از پرداخت مالیات معاف هستند.
همچنین براساس این مصوبه،کتاب،مطبوعات، دفاتر تـحریر و انـواع کاغذ چاپ،تحریر و مطبوعات، کالاهایی اهـدایی بـه صورت بـلاعوض بـه وزارتـخانه‌ها،کالاهای همراه مسافر جـهت استفاده مشخص تا میزان معافیت مقرر،اموال غیر منقول، انواع دارو،لوازم مصرفی درمانی،خدمات درمانی، خـدمات تـوانبخشی و حمایتی،خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها،مـوسسات و تـعاونی‌های اعـتباری و صـندوق‌های قـرض‌الحسنه مجاز و صندوق تـعاون مـشمول معافیت از پرداخت مالیات هستند.
از دیگر خدماتی که براساس این مصوبه از پرداخت مالیات معاف است،خدمات مـشمول مـالیات بـر درآمد حقوق فرش دستباف،خدمات حمل‌ونقل عـمومی مـسافری درون و بـرون شـهری جـاده‌ای،ریـلی،هوایی و دریایی،انواع خدمات پژوهشی و آموزشی،خوراک دام و طیور،رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها، اقلام با مصارف صرفا دفاعی(نظامی و انتظامی)و امنیتی است.
براساس بخش دیگری از ایـن مصوبه،نرخ مالیات بر ارزش افزوده 1/5 درصد است اما در مورد کالاهای خاص مانند انواع سیگار و محصولات دخانی 21 درصد و انواع بنزین و سوخت هواپیما 02 درصد است.
براساس این مصوبه،مودیان مکلف هستند در قـبال عـرضه کالا یا خدمات موضوع این قانون، صورت‌حساب مربوطه را صادر و مالیات متعلق را در ستون مخصوص درج و وصول کنند،در صورت انجام ندادن تکالیف مقرر و تخلف از مقررات این قانون،علاوه بر پرداخت مالیات مـتعلق و جـریمه تاخیر،مشمول جرایم خواهند شد.
همچنین براساس این مصوبه،حقوق گمرکی معادل چهار درصد ارزش گمرکی کالاها تعیین میشود.براساس ماده دیگر ایـن لایـحه،مالیات نقل و انتقال انواع خـودرو بـه استثنای ماشین‌های راهسازی،کارگاهی،معدنی،کشاورزی،شناورها، موتور سیکلت و سه‌چرخه موتوری حسب مورد یک درصد قیمت فروش کارخانه داخلی و یا یک درصد مجموع ارزش گـمرکی و حـقوق ورودی آنها تعیین شد.
مـالیات بـر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده ترجمه عبارت Value- added-Tax یا VAT است که به معنی مالیات است که بر افزایش ارزش جدید تولید شده یک نوع کالا یا خدمات تعلق می‌گیرد.به همین دلیل،ایـن مـالیات به نوعی از مالیاتی اطلاق میشود که به فروش کالا در تمامی مراحل تولید آن وضع میشود.
شاخصه اصلی این نوع مالیات این است که مالیاتی که بر مواد اولیه مورد نیاز هـر بـنگاه اقتصادی تـعلق می‌گیرد،از مالیات تعلق گرفته بر فروش محصول نهایی این بنگاه،کسر میشود.به عبارت دیگر،این نـوع مالیات بر مواد اولیه و کالاهایی که ارزش افزوده‌ای شامل آنها نشده اسـت،وضـع نـمی‌گردد.برخلاف مالیات بر خرده فروشی(که به موجب آن،فقط مالیات در مرحله فروش نهایی کالا اخذ مـی‌شود)، عـواید مالیاتی در سیستم مالیات بر ارزش افزوده در تمامی مراحل تولید جمع‌آوری میشود.
برخلاف سیستم سـاده مـالیات بـر سرمایه برگشتی( Turnover Tax :که مالیات بر فروش کالای نهایی و واسطه تعلق می‌گیرد) تولیدکنندگان می‌توانند مطمئن بـاشند که مالیات بر مواد اولیه مورد استفاده بنگاه،دوباره از آنها دریافت نمی‌شود.
تـجربه سایر کشورها
نخستین ابـتکارات در ارتـباط با مالیات بر ارزش افزوده،در دهه 0291 در فرانسه ظاهر شد اما اقدام عملی در این زمینه تا 8491 انجام نشد.پس از فرانسه،برزیل نخستین کشور قاره آمریکا بود که در سال 7691 مالیات بر ارزش افزوده را اجرا کرد.
بـا گام‌گذاری دانمارک در این عرصه در سال 7691 باب اعمال مالیات بر ارزش افزوده در اروپا گشوده شد.پس از آن،مالیات بر ارزش افزوده به سرعت در جهان صنعتی فراگیر شد و از دهه 0791 به بعد نیز کشورهای در حال توسعه و در حال گـذار نـیز کم‌وبیش به آن روی آوردند.
تنها در دهه 0991 تعداد کشورهای آفریقایی که روش مالیات بر ارزش افزوده را به اجرا درآوردند،از دو کشور به 03 کشور افزایش یافت.
قریب به سی سال است که صندوق بین‌المللی پول (IMF) کشورهای جـهان را در زمـینه طراحی و اجرای سیستم''مالیات بر ارزش افزوده‘‘یاری میکند.
در عین حال باید توجه داشت که مالیات بر ارزش افزوده را نمیتوان به یک کشور''هدیه‘‘ کرد،بلکه لازم است با توجه به شرایط مشخص هـر کـشور سیستم مربوطه را طراحی و به اجرا گذاشت. طراحی صحیح و نظارت بر اجرا،نه تنها در مراحل اولیه که برای سالیان متمادی باید مورد نظر قرار گیرد.اکنون نیز مالیات بر ارزش افـزوده،در بـیش از 021 کـشور جهان،کم‌وبیش اعمال میشود یـا بـه عـبارت بهتر،قوانین برای اجرای آن وجود دارد و متناسب با شرایط کشورها اجرایی میشود و بیش از یک چهارم عواید مالیاتی جهان به کمک این روشـ جـمع‌آوری مـی‌شود.
دیدگاه یک صاحب‌نظر
مسعود دانشمند،عضو هیات ریـیسه اتـاق بازرگانی ایران،با بیان اینکه شیوه محاسبه و وصول مالیات بر ارزش افزوده هنوز مشخص نیست،می‌گوید:بحث‌های زیادی در مورد شـیوه وصـول ایـن نوع مالیات وجود دارد؛این قانون در ذات خود بد نیست اما مـشکل عمده ما بر سر شیوه‌های اجرایی آن است.
وی با یادآوری اینکه این نوع مالیات در چند مرحله اخذ می‌گردد،مـی‌افزاید:طـبق مـثالی که برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده مطرح میشود، وقتی چـوب تـبدیل به الوار میشود و سپس با الوار مبل ساخته میشود و مبل از طرف مبل‌ساز به نمایشگاه مبل فروخته میشود و در نـهایت بـه مـشتری عادی به فروش می‌رسد،در هریک از این مراحل ارزش افزوده‌ای حاصل می‌گردد که بـاید مـالیات بـر ارزش افزوده از آنها اخذ شود به طوری
که تمام مالیات از مرحله آخر(فروش مبل بـه خـریدار)گـرفته نشود.
دانشمند ادامه می‌دهد:باید مکانیزمی وضع شود که از هریک از مراحل افزایش ارزش یک کـالا مـالیات جداگانه اخذ شود ولی در حال حاضر معلوم نیست که دولت چگونه می‌خواهد چنین مـکانیزمی را بـرقرار سـازد.من روی شیوه اجرای این قانون بحث دارم.چگونه می‌خواهند مالیات را در هریک از این مراحل محاسبه و اخـذ کنند؟
وی بـا بیان اینکه در سیستم‌های کنترلی و نظارتی کشور مشکلاتی وجود دارد،می‌افزاید:کدام سیستم کنترلی یـا نـظارتی مـی‌تواند تضمین دهد که در هریک از مراحل فوق مالیات اخذ میشود.در کشورهای پیشرفته بیشتر معاملات به صـورت نـقد انجام نمی‌شود بلکه از طریق کارت‌های اعتباری و یا سیستم‌های بانکی است،بنابراین آنـ‌ها مـی‌توانند چـنین نظارتی را داشته باشند ولی تا مادامی که اغلب معاملات ما نقدی است و دریافت‌ها و پرداخت‌های مـا ثـبت و ضـبط نمی‌شود،معلوم نیست که با چه مکانیزمی این کنترل‌ها انجام می‌گیرد.
عـضو هـیات رییسه اتاق بازرگانی با بیان اینکه در جوامع پیشرفته غالب دادوستدها از طریق سیستم بانکی انجام میشود،مـی‌گوید:بـه همین دلیل آنجا همه‌چیز قابل نظارت است.مثلا اگر در یک فروشگاه در آلمـان بـخواهید برای خرید کالایی 005 یورو نقد بپردازید،هـمه بـا تـعجب نگاه میکنند چون این وجوه در قالب کـارت‌های اعـتباری،چک و غیره پرداخت میشود و اگر کسی پول نقد زیادی به همراه داشته باشد،مـی‌گویند کـه پول او کثیف است چون جای پول تـمیز تـوی بانک اسـت.
وی بـا بـیان اینکه این مسایل برای صادرکنندگان نـیز وجـود دارد،می‌گوید:خیلی از کالاها ذاتا صادراتی نیستند و ممکن است برای صادراتی شدن چـند مـرحله تولیدی را گذرانده باشند؛مثلا ممکن اسـت نخ تبدیل به انـواع پارچـه یا قالی و فرش شود و بـلافاصله یـا دو سه سال بعد صادر شود.مشخص نیست که مالیات بر ارزش افزوده چگونه از ایـن پارچـه یا قالی دریافت میشود. اگـر صـادرات چـند سال بعد انـجام گـیرد،چگونه اخذ خواهد شد؟این مـسایل چـگونه کنترل و نظارت میشود؟
به گفته وی،در بسیاری از کشورها مالیات از صادرات اخذ نمی‌شود یا بازگردانده میشود زیـرا مـالیات در قبال استفاده از خدمات جامعه اخذ مـی‌شود و قـرار نیست کـه کـالای صـادراتی در همان جامعه مصرف گـردد،به همین دلیل صادرکنندگان خواهان معافیت‌های مالیاتی در این بخش هستند.
مسعود دانشمند با بیان ایـن‌که اخـذ مالیات بر ارزش افزوده از صادرات،قیمت کـالاهای صـادراتی مـا را افـزایش مـی‌دهد،می‌افزاید:این مـوضوع بـه کاهش رقابت‌پذیری کالاهای ما منجر میشود، بنابراین باید در این مورد سنجیده عمل شود.
وی معتقد است:بـرای اجـرای بـهتر مالیات بر ارزش افزوده باید سیستم بانکی فـراگیری بـیشتری در اقـتصاد مـا داشـته بـاشد به طوری که بسیاری از معاملات ما بانکی و تحت نظارت و استفاده از سیستم‌های بانکی صورت پذیرد.
وی می‌گوید:مادامی که خرید و فروش‌های ما نقدی و بدون فاکتور است مالیات بر ارزش افـزوده نیز به خوبی عمل نمی‌شود.
این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران می‌گوید:اگر شرایط کنترلی برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده در تمام مراحل به وجود نیاید، مصرف‌کننده نهایی باید تـمام مـالیات را بپردازد و جور یکایک کسانی را که قبل از او از پرداخت مالیات فرار کرده‌اند،بکشد درحالی‌که باید در هر مرحله‌ای که ارزش افزوده جدیدی روی یک کالا ایجاد میشود،همان‌جا مالیات آن نیز اخذ شود.
بـه گـفته وی،اگر این شرایط به خوبی اعمال شود،بار تورمی اجرای این قانون نیز کنترل میشود،در غیر این صورت اثر تورمی آن به مصرف‌کننده نـهایی وارد خـواهد شد و در جامعه آثار نامطلوبی بـه جـای می‌گذارد.
* تعرفه خدمات تبلیغاتی ویژه‌نامه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در سال 7831
*با توجه به افزایش چشمگیر تیراژ(شمارگان)نشریه به 02 هزار نسخه و توزیع دقـیق سـراسری آن میان شرکت‌ها،اعضای مـحترم اتـاق و مراکز رسمی مربوطه،تعرفه جدید خدمات تبلیغاتی برای سال 7831 بدین شرح اعلام می‌گردد:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نظر به استقبال گسترده از خدمات تبلیغاتی،علاقمندان می‌توانند برای رزرو آگهی با بـخش آگـهی‌های نشریه تماس حاصل فرمایند.
